Zwrot składki ubezpieczeniowej w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu

Problem, zaobserwowany w ramach analizy skarg wpływających od osób ubezpieczonych (zazwyczaj w ubezpieczeniach grupowych na życie, NNW i innych, do których konsumenci przystępują w związku z zawartą umową kredytu) polega na odmowie przez towarzystwo ubezpieczeń na życie zwrotu części składki ubezpieczeniowej w przypadku wcześniejszego wygaśnięcia ochrony ubezpieczeniowej w związku z wcześniejszą spłatą kredytu. Ubezpieczenie osobowe stanowi w Polsce dość częsty sposób zabezpieczenia spłaty kredytu. W związku z faktem, iż koszt takiego ubezpieczenia jest często bardzo wysoki  (do Biura Rzecznika Ubezpieczonych trafiają skargi, w których składka ubezpieczeniowa stanowiła około 30% kwoty udzielonego kredytu i wynosiła kilka, a nawet kilkanaście tysięcy złotych), to zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia stanowi ważny element w budżecie konsumenta. Zazwyczaj ubezpieczenie osobowe obejmuje ochronę świadczoną w ustalonym w umowie kredytowej okresie spłaty kredytu. W przypadku spłaty kredytu we wcześniejszym terminie ochrona na rzecz konkretnego konsumenta może wygasnąć, a więc okres w którym ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność jest nieproporcjonalnie krótszy, niż okres, za który wyliczono i zapłacono składkę. Zdarzają się też inne praktyki, polegające na umieszczaniu w ubezpieczeniach osobowych zapisów o świadczeniu ochrony ubezpieczeniowej przez cały okres wskazany w umowie kredytu nawet pomimo wcześniejszej jego spłaty. Takie zapisy powodują z kolei znaczne koszty po stronie konsumentów, którzy w wielu przypadkach nie potrzebują takiej ochrony po spłacie kredytu i nie stać ich na ponoszenie takich dodatkowych kosztów. Problem zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia kredytu jest jednym z dwóch głównych problemów z zakresu bancassurance zgłaszanym do Biura Rzecznika Ubezpieczonych przez konsumentów. Należy podkreślić, iż większość ubezpieczycieli działających na polskim rynku banassurance respektuje obecnie prawo konsumenta do otrzymania zwrotu składki ubezpieczeniowej w sytuacji skrócenia okresu ochronnego. Tylko jedno towarzystwo ubezpieczeń na życie udzielając wyjaśnień nadal odmawia zwrotu części składki oraz umieszcza w umowach grupowego ubezpieczenia zapisy uniemożliwiające zwrot składki nie tylko konsumentowi, ale również ubezpieczającemu bankowi.

Badając taką praktykę należy pamiętać, iż zgodnie z przepisem art. 813 kodeksu cywilnego składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Jeżeli więc to bank jest podmiotem zobowiązanym prawnie do zapłaty składki (np. w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia na rachunek swojego klienta), może on (i powinien) w każdym przypadku wcześniejszego wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia, zażądać od zakładu ubezpieczeń zwrotu nadpłaconej składki. Jednak dobre chęci banku w takim przypadku nie wystarczą, a zapisy warunków ubezpieczenia przygotowywane przez ubezpieczyciela, którego praktykę zakwestionowała Pani Rzecznik, uniemożliwiają zwrot składki również samemu bankowi, co ostatecznie obciąża finansowo konsumenta. Mając na uwadze specyfikę ubezpieczeń zawieranych za pośrednictwem banków, Rzecznik Ubezpieczonych jest jednak zdania, iż taka praktyka jest nieprawidłowa. Jeżeli bowiem na podstawie zawartej przez klienta i bank umowy (np. umowy kredytowej), to klient przekazuje bankowi środki finansowe na pokrycie składki ubezpieczeniowej, zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia powinien być ostatecznie dokonany na rzecz klienta - kwestią drugorzędną jest czy zwrot ten będzie dokonany przez bank czy też przez ubezpieczyciela. Konsument, który finansuje działalność zarówno ubezpieczyciela, jak i banku, nie może być odsyłany z jednego podmiotu, do drugiego i z powrotem. Zarówno bank, jak i ubezpieczyciel mając obowiązek stworzyć procedury umożliwiające konsumentowi otrzymanie zwrotu składki.

Zapis art. 813 k.c. mówiący w sposób wyraźny o zwrocie składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia wszedł w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. W ocenie Pani Rzecznik nie oznacza to jednak, iż przed tą datą ubezpieczający pozbawieni byli prawa do zwrotu części niewykorzystanej składki. Wyrokiem z dnia 25 maja 2007 r., sygn XVII AmC 83/06, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwoloną klauzulę jednego z towarzystw ubezpieczeń, który w ubezpieczeniu autocasco stosował zapis, iż „w przypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia lub jej wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, składka za niewykorzystany okres ubezpieczenia podlega zwrotowi tylko wtedy, jeżeli w okresie ubezpieczenia nie nastąpiła wypłata odszkodowania lub towarzystwo nie jest zobowiązane do wypłaty odszkodowania." Głównym motywem w uznaniu klauzuli za niedozwoloną była jej sprzeczność z art. 813 k.c. (w starym brzmieniu) i zasadą, iż składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Nie można więc uznać, iż przed wejściem w życie nowelizacji przepisu art. 813 k.c. zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w ogóle nie przysługiwał.

W swoim piśmie do Komisji Nadzoru Finansowego Pani Rzecznik podkreśliła dodatkowo, iż ponad rok temu Związek Banków Polskich rozpoczął prace nad Rekomendacją dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi. Rekomendacja została ostatecznie przyjęta dnia 3 kwietnia 2009 r. W Rekomendacji znalazł się zapis mówiący o prawie klienta do otrzymania zwrotu składki w przypadku zakończenia ochrony przed upływem okresu ubezpieczenia. W pracach nad Rekomendacją brali również udział przedstawiciele Polskiej Izby Ubezpieczeń, a więc zapisy tego aktu powinny być znane ubezpieczycielom. Powołany zapis Rekomendacji został przyjęty w związku z potwierdzeniem zasadności zwrotu składki ubezpieczeniowej w takich przypadkach. Nie budziło bowiem wątpliwości, iż konsumentowi zwrot wpłaconych pieniędzy należy się, gdyż specyfika ubezpieczeń grupowych nie może uderzać w interes finansowy konsumenta. Jednak, jak wynika z odpowiedzi kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych, zasady te nie są respektowane przez jednego z ubezpieczycieli. Jak na razie jest to jedyny podmiot rynku ubezpieczeniowego, o którym Rzecznik Ubezpieczonych posiada informację, iż nadal odmawia konsumentom i bankom zwrotu składki w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu.

Na nadmierne koszty ubezpieczenia kredytu zwracają uwagę również inne, europejskiej kraje, w tym Wielka Brytania, która poprzez swój organ nadzoru (FSA) zaleca odejście od jednorazowych składek ubezpieczenia kredytu na rzecz składek miesięcznych. Takie rozwiązanie ma uświadomić klientom faktyczny koszt ubezpieczenia (składka dodawana z góry do kwoty kredytu, od której naliczane są odsetki), ale również umożliwić im rezygnację z ochrony w przypadku, gdy konsument uzna, iż może w inny sposób zabezpieczyć spłatę swojego kredytu. Z drugiej strony w Wielkiej Brytanii dawno już nie obserwuje się problemu zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia, gdyż jest to dokonywane przez ubezpieczycieli automatycznie.

W ocenie Pani Rzecznik, wyjaśnienia przedstawiane w podobnych sprawach przez towarzystwo ubezpieczeń na życie są niezgodne zarówno z art. 813 k.c., jak również z zasadami współżycia społecznego. Ponadto, zapisy umów ubezpieczenia grupowego, mówiące o niedopuszczalności zwrotu składki, jako niezgodne z art. 813 k.c. są nieważne. Rzecznik Ubezpieczonych jest zdania, iż każdy konsument, który przystąpił do ubezpieczenia grupowego w związku z zawartą umową kredytu powinien mieć prawo zwrotu części składki ubezpieczeniowej jeżeli dokonał wcześniejszej spłaty kredytu i nie chce być dalej objęty taką ochroną. Jeżeli towarzystwo ubezpieczeń na życie uznaje, iż dany produkt jest bardzo korzystny dla klienta, ma prawo zachęcać go do kontynuowania ubezpieczenia na warunkach indywidualnych. Takie nieprawidłowe działanie ubezpieczyciela wpływa ponadto negatywnie na społeczny odbiór instytucji ubezpieczeniowych i bankowych.

Rzecznik Ubezpieczonych zwróciła się więc do Komisji Nadzoru Finansowego prosząc o podjęcie działań celem wypracowania wspólnego stanowiska, jak również, ewentualnie, o podjęcie odpowiednich działań nadzorczych.

Małgorzata Więcko

Biuro Rzecznika Ubezpieczonych

• Prawda (1)
  2011-01-17 16:48 poniedziałek ~Grażyna | [+] odpowiedz
  Ciesze się że napotkałam na takie informacje dotyczące (zwrotu składki ubezpieczenia na życie po wcześniejszej spłacie kredytu). W chwili obecnej jestem na etapie walki z Santander Consumer Bank który... czytaj dalej »
  Zobacz odpowiedzi (1)
• :D
  2009-11-07 22:15 sobota ~Nicol | [+] odpowiedz
  Hmm no moze i raCja, ale co z tego ?;D