Podstawowe informacje o ubezpieczeniach kredytów

Ubezpieczenia kredytu są połączeniem dwóch bardzo skomplikowanych usług finansowych - usługi bankowej oraz usługi ubezpieczeniowej. Coraz częściej zawarcie umowy kredytu wiąże się z przystąpieniem do umowy ubezpieczenia. Banki traktują bowiem umowę ubezpieczenia jako formę zabezpieczenia spłaty kredytu - w niektórych sytuacjach jest to zabezpieczenie dodatkowe, w innych - jedyne. Klient banku, zamiast wskazywać żyranta czy poręczyciela, może posłużyć się umową ubezpieczenia.

Ubezpieczenia kredytu występują obok innych zabezpieczeń np. w umowach kredytu hipotecznego, gdzie oprócz zabezpieczenia w postaci hipoteki, bank wymaga zawarcia umowy ubezpieczenia na życie kredytobiorcy. Taka forma zabezpieczenia jest często bardzo kosztowna, a w niektórych przypadkach może okazać się nieskuteczna. Klienci banków bardzo często nie potrafią odróżnić poszczególnych umów ubezpieczenia. Uważają, że skoro kredyt jest ubezpieczony, oznacza to, że w każdym przypadku, gdy nie możemy spłacić kredytu, zrobi to za nas ubezpieczyciel.

Dodatkowo, w wielu przypadkach to błędne przekonanie jest potwierdzane przez pracowników banków, którzy w momencie zawierania umowy kredytu tak właśnie opisują dołączony do niej produkt ubezpieczeniowy. Tak jednak, jak różne są usługi bankowe (kredyt hipoteczny, kredyt konsolidacyjny, kredyt na zakup pojazdu), tak różne są produkty ubezpieczeniowe.

Aby dobrze zrozumieć, co oferuje nam ubezpieczyciel za określoną w umowie kwotę (składkę) koniecznie musimy zapoznać się z warunkami ubezpieczenia. Warunki te - w postaci kilkustronicowego wzorca umownego - powinny zostać klientowi doręczone przez pracownika banku. W tym dokumencie muszą być wymienione sytuacje, które będą skutkowały wypłatą pieniędzy przez zakład ubezpieczeń (zazwyczaj spłatą kredytu) oraz sytuacje, w których zakład ubezpieczeń odmówi wypłaty. Niektóre umowy ubezpieczenia dają możliwość spłaty tylko kilku kolejnych rat, a nie całości kredytu. Trzeba więc to koniecznie sprawdzić, aby wiedzieć, jakie sytuacje uprawniają kredytobiorcę lub jego najbliższych do żądania wypłaty świadczenia od ubezpieczyciela i na co tak naprawdę możemy liczyć.

Warto też pamiętać, że ubezpieczenie kredytu jest wymagane przez bank, nie jest to jednak obowiązek nałożony na klienta jakimkolwiek przepisem ustawy. Jeżeli więc klient nie jest przekonany, że ubezpieczenie jest dla niego odpowiednie, może wybrać produkt bankowy bez ubezpieczenia lub skorzystać z oferty innego banku, ewentualnie zawrzeć inną umowę ubezpieczenia. Dla wielu klientów ubezpieczenie w banku będzie jednak bardzo korzystne właśnie z tego względu, iż nie będą zmuszeni przedstawiać innych form zabezpieczenia spłaty kredytu.

Najczęściej bank wymaga od klienta przystąpienia do ubezpieczenia grupowego zawartego przez bank na rzecz kredytobiorców. Bywają też sytuacje, w których bank wymaga od klienta przedstawienia polisy ubezpieczeniowej o określonych warunkach. W praktyce najczęściej spotykane ubezpieczenia kredytu to:

• ubezpieczenie na wypadek śmierci (ubezpieczenie na życie) - ubezpieczenie grupowe, do którego przystępują kredytobiorcy zarówno przy kredytach hipotecznych, jak i konsumpcyjnych. W tego typu produktach spłata pozostałej części kredytu (czasem również z odsetkami) przez ubezpieczyciela następuje w przypadku zgonu kredytobiorcy, przy czym do wypłaty świadczenia niezbędny jest pisemny wniosek banku lub rodziny kredytobiorcy oraz przedstawienie odpowiednich dokumentów, w tym m.in. aktu zgonu. Ubezpieczenie to może także obejmować stałą sumę ubezpieczenia wypłacaną po śmierci kredytobiorcy w odpowiedniej części bankowi oraz rodzinie, ale częściej, w związku z faktem, iż jest to zabezpieczenie spłaty kredytu, suma ubezpieczenia jest zmienna i zmniejsza się z czasem, ponieważ kwota kredytu pozostałego do spłaty również co miesiąc jest niższa;
• ubezpieczenie na wypadek trwałego inwalidztwa - ubezpieczenie grupowe, dotyczy kredytów hipotecznych i konsumpcyjnych. W tego typu produktach spłata pozostałej części kredytu przez ubezpieczyciela następuje w sytuacji, gdy kredytobiorca dozna trwałego uszkodzenia ciała np. wskutek nieszczęśliwego wypadku, co uniemożliwia mu wykonywanie pracy. Spłata kredytu następuje na wniosek kredytobiorcy, a aby ubezpieczyciel przekazał pieniądze na spłatę kredytu, kredytobiorca musi przedstawić odpowiednie dokumenty potwierdzające trwałe inwalidztwo, fakt zaistnienia wypadku, który spowodował trwałe inwalidztwo, a czasem również zaświadczenie z ZUS lub KRUS;
• ubezpieczenie na wypadek utraty pracy - ubezpieczenie grupowe, występujące przy kredytach hipotecznych i konsumpcyjnych. W tym ubezpieczeniu spłata kredytu (najczęściej kilku kolejnych rat - 6 lub 12) następuje w sytuacji utraty pracy bez winy kredytobiorcy, a ochrona zwykle dotyczy osób zatrudnionych na umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony, choć zdarzają się również ubezpieczenia, które chronią osoby prowadzące działalność gospodarczą. Spłata kolejnych rat kredytu następuje na wniosek kredytobiorcy, musi on przedstawić odpowiednie dokumenty jako dowód utraty pracy bez swojej winy (np. świadectwo pracy);
• ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy - ubezpieczenie grupowe, występuje przy kredytach hipotecznych i konsumpcyjnych, a jego warunki są zbliżone do ubezpieczenia na wypadek trwałego inwalidztwa. Spłata kredytu następuje w sytuacji, gdy kredytobiorca wskutek nieszczęśliwego wypadku, ale czasem dodatkowo choroby utracił możliwość wykonywania pracy, do spłaty kredytu niezbędny jest wniosek kredytobiorcy oraz dokumenty potwierdzające niezdolność do pracy, czasem również zaświadczenie z ZUS lub KRUS;
• ubezpieczenie pomostowe - ubezpieczenie zawierane przez bank i na jego rzecz, występuje tylko przy kredytach hipotecznych. Ubezpieczenie to zapewnia ochronę do momentu uzyskania przez bank wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości - zwrot kredytu następuje w przypadku jego niespłacenia przez kredytobiorcę w okresie między zawarciem umowy kredytu a wpisem hipoteki w księdze wieczystej. Ubezpieczenie to zapewnia bankowi zwrot kwoty kredytu, ale nie zwalnia z obowiązku spłaty kredytu samego kredytobiorcy;
• ubezpieczenie niskiego/ brakującego wkładu własnego - dotyczy kredytów hipotecznych i jest stosowane, gdy kredytobiorca nie wnosi wcale wkłądu własnego lub wnosi bardzo niewielki wkład własny. Ubezpieczenie takie zapewnia spłatę na rzecz banku tylko tej części kredytu odpowiadającej różnicy pomiędzy wymaganym przez bank wkładem własnym, a wkładem wniesionym przez klienta;
• ubezpieczenie nieruchomości - występuje przy kredytach hipotecznych, bowiem banki często wymagają zawarcia umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Ubezpieczenie to może zostać zawarte za pośrednictwem banku z ubezpieczycielem, z którym bank współpracuje, coraz częściej jest również możliwość przedstawienia bankowi polisy ubezpieczeniowej zawartej samodzielnie przez kredytobiorcę z wybranym zakładem ubezpieczeń - ubezpieczenie takie musi jednak spełniać wymagania banku. Jest to najczęściej ubezpieczenie indywidualne. Zapewnia wypłatę odszkodowania za szkody, które powstały na nieruchomości wskutek np. pożaru, powodzi czy huraganu. Często jednak świadczenie pieniężne jest wypłacane bezpośrednio bankowi i zostaje zaliczone na poczet spłaty kredytu, a więc faktycznie sam kredytobiorca nie otrzymuje pieniędzy na remont nieruchomości.

Aby zwrócić uwagę czytelników na daleko idące różnice, jakie mogą występować w zakresie ochrony wynikającej z umów ubezpieczenia, poniżej przedstawiam kilka przykładowych definicji terminu „trwałe inwalidztwo" oraz „utrata pracy"- każda definicja pochodzi z innej umowy ubezpieczenia.


Trwałe inwalidztwo - przykłady definicji występujących w produktach ubezpieczeniowych.

1. Trwałe inwalidztwo - powstałe w wyniku nieszczęśliwego wypadku trwałe uszkodzenie ciała ubezpieczonego, polegające na fizycznej utracie narządu lub całkowitej i trwałej utracie władzy nad narządami wymienionymi w Tabeli.

2. Całkowite i trwałe inwalidztwo - inwalidztwo, które uniemożliwia ubezpieczonemu podejmowanie jakiejkolwiek działalności gospodarczej i wykonywanie jakiejkolwiek pracy przynoszącej dochód lub wynagrodzenie. W przypadku, gdy ubezpieczony jest osobą niepracującą w momencie zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego, całkowite i trwałe inwalidztwo jest rozumiane wyłącznie jako:

• całkowita strata dwóch kończyn, lub
• całkowita strata wzroku w obu oczach, lub
• całkowity i nieodwracalny paraliż, lub
• niepoczytalność ubezpieczonego - przez niepoczytalność ubezpieczonego rozumie się nieodwracalne zaburzenia neurologiczne i psychiczne powodujące niezdolność ubezpieczonego do samodzielnej egzystencji.

3. Całkowite trwałe inwalidztwo - uszkodzenie ciała ubezpieczonego, spowodowane nieszczęśliwym wypadkiem, skutkujące trwałą i całkowitą niezdolnością do pracy w jakimkolwiek zawodzie oraz do samodzielnej egzystencji na stałe.

Jeżeli warunki ubezpieczenia odwołują się do „Tabeli" powinna ona być doręczona kredytobiorcy razem z warunkami ubezpieczenia.

Porównując powyższe definicje można ocenić, że najszerszą definicją jest definicja nr 3, a więc obejmuje ona największy zakres zdarzeń - jest najkorzystniejsza dla kredytobiorcy. Warto też zwrócić uwagę, iż spłata kredytu w przypadku trwałego inwalidztwa nastąpi wyłącznie wtedy, gdy kredytobiorca ulegnie poważnemu, wręcz tragicznemu wypadkowi, wskutek którego jego stan fizyczny i psychiczny będzie bardzo ciężki. Ubezpieczyciel nie spłaci kredytu w sytuacji np. złamania dwóch rąk nawet jeżeli skutkuje ona niezdolnością do pracy na okres kilku miesięcy, ale jest odwracalna.


Utrata pracy - przykłady definicji występujących w produktach ubezpieczeniowych.

1. Utrata pracy - zdarzenie polegające na utracie zatrudnienia przez ubezpieczonego wskutek rozwiązania stosunku pracy zawartego na czas nieokreślony lub na czas określony, a także ogłoszenie upadłości lub wyrejestrowanie działalności gospodarczej, w wyniku którego ubezpieczony zyskuje status bezrobotnego w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa;

2. Utrata pracy to:

a) w przypadku osób fizycznych - utrata przez ubezpieczonego stałego źródła dochodu oraz uzyskanie statusu osoby bezrobotnej z prawem do zasiłku dla bezrobotnych na skutek rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę za wypowiedzeniem w rozumieniu art. 32 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeksu pracy[1] lub rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia, nie z winy pracownika (art. 53 Kodeksu pracy);

b) w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą - rozumiana jako ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy lub odmowa jej ogłoszenia wskutek braku wystarczającego majątku do przeprowadzenia postępowania upadłościowego i uzyskanie przez kredytobiorcę statusu bezrobotnego, z prawem do zasiłku dla bezrobotnych.

3. Utrata pracy to:

a) w przypadku osób fizycznych pozostających w stosunku pracy albo stosunku służbowym: rozwiązanie stosunku pracy w rozumieniu przepisów prawa pracy z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego albo rozwiązanie stosunku służbowego z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego i uzyskanie wskutek tego przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku dla bezrobotnych, z zastrzeżeniem poszczególnych postanowień o.w.u. dotyczących wyłączeń i ograniczeń odpowiedzialności Towarzystwa;

b) w przypadku osób fizycznych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w przedsiębiorstwie prowadzonym przez osobę bliską lub w spółce osobowej, w której osoba bliska jest wspólnikiem lub w spółce kapitałowej, w której on sam lub osoby bliskie posiadają więcej niż 10% kapitału zakładowego lub on sam, lub osoby bliskie są członkami zarządu:

§  ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa pracodawcy lub odmowa jej ogłoszenia wskutek braku wystarczającego majątku do przeprowadzenia postępowania upadłościowego i uzyskanie przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku dla bezrobotnych, lub

§  zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez pracodawcę i wyrejestrowanie przedsiębiorstwa z właściwego rejestru i uzyskanie przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku dla bezrobotnych z zastrzeżeniem poszczególnych postanowień o.w.u. dotyczących wyłączeń i ograniczeń odpowiedzialności Towarzystwa;

c) w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą: zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej i jej wyrejestrowanie z odpowiedniej ewidencji i uzyskanie wskutek tego przez ubezpieczonego statusu bezrobotnego oraz prawa do zasiłku dla bezrobotnych z zastrzeżeniem poszczególnych postanowień o.w.u. dotyczących wyłączeń i ograniczeń odpowiedzialności Towarzystwa.

4. Utrata pracy - wygaśnięcie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na skutek rozwiązania tej umowy za wypowiedzeniem przez pracodawcę nie wcześniej niż w 90 dniu po dacie rozpoczęcia ubezpieczenia.


Tu również widać znaczne różnice przyjęte w umowach ubezpieczenia. W pierwszych trzech definicjach spłata kredytu jest uwarunkowana uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej, czwarta definicja, choć nie odnosi się do tej kwestii wprowadza z kolei tzw. okres karencji - jeżeli utrata pracy nastąpi w ciągu pierwszych 90 dni od dnia zawarcia umowy ubezpieczenia, ubezpieczyciel odmówi spłaty kredytu. Analizując definicję nr 4 należy też zauważyć, iż dotyczy ona tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jeżeli więc kredytobiorca pracuje na umowę zlecenie lub prowadzi działalność gospodarczą, a jego umowa ubezpieczenia zawiera definicję utraty pracy tożsamą z punktem 4 w przypadku utraty zatrudnienia kredyt nie zostanie spłacony.

Oczywiście aby dokładnie poznać zakres ubezpieczenia kredytu nie wystarczy samo przeczytanie definicji, które zazwyczaj znajdują się na początku dokumentu zwanego warunkami ubezpieczenia. Bardzo ważne są również tzw. wyłączenia odpowiedzialności, czyli katalog sytuacji, w których zakład ubezpieczeń odmówi spłaty kredytu. Powyższe definicje są tylko przykładem, dlatego niezbędne jest przeczytanie konkretnych warunków ubezpieczenia odnoszących się do umowy kredytu, którą zamierzamy zawrzeć.

Bardzo ważną kwestią przy podejmowaniu decyzji o tym, czy nasz kredyt warto ubezpieczyć, jest również stan zdrowia kredytobiorcy. Jeżeli kredytobiorca przed zawarciem umowy kredytu przechodził poważniejsze choroby np. choroby układu krążenia, choroby nowotworowe czy choroby przewlekłe, jest inwalidą, rencistą lub osobą niepełnosprawną należy bardzo dokładnie wypytać pracownika banku o to, jaki wpływ ma stan zdrowia na umowę ubezpieczenia oraz możliwość spłaty kredytu przez ubezpieczyciela. Niestety większość umów ubezpieczenia zawiera wyłączenia odpowiedzialności w stosunku do osób, które chorowały przed zawarciem umowy. Oznacza to, że jest duże prawdopodobieństwo, że nawet pomimo zawarcia takiej umowy ubezpieczyciel nie spłaci kredytu. Nie należy się sugerować reklamami przedsiębiorców, którzy twierdzą, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia nie badają stanu zdrowia, często bowiem oznacza to wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku, gdy zdarzenie ubezpieczeniowe jest skutkiem przebytych wcześniej chorób. Pamiętać należy, że ubezpieczyciel - zgodnie z obowiązującymi przepisami - ma prawo występować do placówek medycznych, w których leczył się kredytobiorca o udostępnienie dokumentacji medycznej, a więc ubezpieczyciel łatwo sprawdzi, czy wcześniejsza choroba miała wpływ na wypadek ubezpieczeniowy.

Zawierając umowę kredytu, która jest zabezpieczona ubezpieczeniem na życie, warto powiedzieć o tym najbliższej rodzinie. Ubezpieczenie na życie gwarantuje spłatę kredytu w przypadku śmierci kredytobiorcy. Jeżeli jednak rodzina kredytobiorcy nie wie, że kredyt był ubezpieczony, nie skorzysta ze spłaty kredytu przez ubezpieczyciela. Do wypłaty świadczeń niezbędne jest bowiem złożenie odpowiednich dokumentów (zazwyczaj aktu zgonu). Rodzina musi więc posiadać dane ubezpieczyciela, do którego dokumenty należy złożyć. Często w procedurze zgłoszenia roszczenia do ubezpieczyciela pomaga bank.

Warto także przypomnieć, iż w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu kredytobiorca najczęściej ma prawo ubiegania się o zwrot części składki ubezpieczeniowej za niewykorzystany okres, jeżeli składka ta została pobrana jednorazowo za cały okres umowy kredytu przy podpisywaniu umowy. Zgodnie bowiem z art. 813 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny[2] składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Zapis art. 813 k.c. mówiący w sposób wyraźny o zwrocie składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia wszedł w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą ubezpieczający pozbawieni byli prawa do zwrotu części niewykorzystanej składki. Nie można uznać, że przed wejściem w życie nowelizacji przepisu art. 813 k.c. zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w ogóle nie przysługiwał, a więc również kredytobiorcy, którzy zawarli umowy kredytu przed sierpniem 2007 r. mogą ubiegać się o zwrot części składki za niewykorzystany okres. Trzeba jednak pamiętać, iż roszczenie o zwrot składki przedawnia się z upływem 3 lat. Jeżeli składka ubezpieczeniowa była rozliczana w systemie miesięcznym i dokonano wcześniejszej spłaty kredytu, bank również powinien dokonać odpowiedniego rozliczenia.

Jeżeli ubezpieczyciel odmawia spłaty kredytu, można skierować skargę do Rzecznika Ubezpieczonych. Rzecznik może zbadać sprawę, wystąpić do ubezpieczyciela z prośbą o udzielenie wyjaśnień lub ewentualnie wskazać czy w konkretnej sprawie doszło do naruszenia przepisów. Interwencja Rzecznika Ubezpieczonych może doprowadzić do polubownego zakończenia sporu bez konieczności ponoszenia jakichkolwiek opłat przez strony.

Małgorzata Więcko-Tułowiecka
Biuro Rzecznika Ubezpieczonych

---

[1] Tekst jedn. Dz. U. z 1998 r., nr 21, poz. 94.

[2] Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93z późn. zm.; dalej: k.c.